ดาวดอยมีฤทธิ์ร้อนและเย็น
(อังกฤษ: Spanish needle, black-jack; ชื่อวิทยาศาสตร์: Bidens pilosa) หรือ กี่นกไส้ หรือ หญ้าก้นจ้ำขาว เป็นวัชพืชในวงศ์ทานตะวัน (Asteraceae) มีถิ่นกำเนิดในทวีปอเมริกา
ที่มาของชื่อ ดาวดอย : เป็นชื่อที่ท่านอาจารย์หมอเขียว ดร.ใจเพชร กล้าจน ได้ตั้งชื่อไว้ สืบเนื่องจากอาจารย์หมอเขียว ได้มีโอกาส สนทนากับท่านสมณะบินบน ถิรจิตโต (ท่านอาจารย์หนึ่ง) ที่ท่านได้เคยพำนักอยู่ที่ บวรภูผาฟ้าน้ำ (อดีต) มาก่อน ท่านสมณะ บอกว่า ที่นี่ ชาวเขา เขาเรียกว่า ดาวกระจายป่า เมื่ออาจารย์หมอเขียว สังเกตเห็นปืนนกไส้ (ช่วยชีพ) ขึ้นง่าย ดอกสีขาว เป็นดาวเด่น ขึ้นกระจาย เต็มทั่วดอย อาจารย์หมอเขียว จึงเปลี่ยนให้ชื่อว่า ดาวกระจายดอย ใช้คำว่า “ดอย” แทน “ป่า” แต่พอชื่อยาว จึงตัดสั้น เป็น “ดาวดอย”
“ดาวดอย” เป็นพืชที่เกิดได้ง่ายที่ชุมชนภูผาฟ้าน้ำ และในพื้นที่อื่น ๆ ทั่วไป เหยียบก็ไม่ตาย ยิ่งเด็ด ยิ่งขึ้น เป็นพืชวรรณะ 9 เกิดง่าย โตง่าย ไม่ต้องปลูก ไม่ต้องเลี้ยง เป็นพืชที่เกิดง่ายโตไว มีพลังชีวิตสูง ไม่ต้องดูแลมาก สรรพคุณและคุณประโยชน์ที่คนทั่วไปไม่ทราบ หรือมองข้าม จึงได้มีการประชาสัมพันธ์เพื่อให้ประชาชนได้รับทราบถึงสรรพคุณของดาวดอย
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ล้มลุกอายุปีเดียว สูง 0.2 – 2 ม. แตกกิ่งก้านมาก ลำต้นสีเขียวค่อนข้างเป็นเหลี่ยม มีขน
- ใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงตรงข้าม ใบย่อยรูปไข่แกมรูปขอบขนาน กว้าง 1 – 3 ซม. ยาว 2 – 5 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนหรือสอบ ขอบใบจักเป็นซี่ฟัน แผ่นใบสีเขียว มีขนเล็กน้อยหรือเกลี้ยง ก้านใบยาว 1 – 5 ซม.
- ดอกออกเป็นช่อหรือออกเดี่ยวตามซอกใบและปลายกิ่ง ช่อหนึ่งมีดอกย่อย 10 – 30 ดอก มีริ้วประดับรอบดอกย่อย ดอกสีเหลือง แบ่งเป็นดอกวงนอกและดอกวงใน ดอกวงนอกมี 2 – 4 ดอก ส่วนใหญ่เป็นหมัน ดอกวงในเป็นดอกสมบูรณ์เพศ โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปท่อ
- ผล รูปร่างแบน ยาว 9 – 19 มม. เป็นผลแห้งเมล็ดล่อน สีน้ำตาลเข้ม ปลายมีรยางค์แข็ง 2 – 5 อัน
ประโยชน์ทางยา
- ทั้งต้น ผสมกับรากสาบเสือ รากปืนนกไส้ ทั้งต้นผักปลาบ รากมะเหลี่ยมหิน ต้มน้ำดื่ม แก้ไอมีน้ำมูกข้น ผสมกับสมุนไพรอื่น ต้มน้ำดื่มแก้หวัด คัดจมูก หรืออาบแก้ไข้
- ใบ ตำพอกแผลสด ไฟไหม้ น้ำร้อนลวก
สรรพคุณ
- เป็นได้ทั้งอาหาร นำยอดอ่อนมากินสด ต้มดื่มเป็นน้ำชา ผัด ใส่แกงจืด แกงส้ม ทำน้ำพริก
- เป็นยาสมุนไพร แก้อักเสบ แก้ปวดฟัน แก้ฝีหนอง ทั้งต้นนำมาตำประคบบริเวณที่บวมแดงเหมาะกับผู้ที่เป็นภาวะร้อนเย็นพันกัน
- เป็นปุ๋ยบำรุงพืชชั้นดี
- ต้านเชื้อจุลินทรีย์
- แก้อักเสบ
- ขับปัสสาวะ
- ห้ามเลือด
- และรักษาไข้มาลาเรียได้
แหล่งข้อมูล
- งานวิจัย : สุขภาพพึ่งตนด้วยหลักการแพทย์วิถีธรรมตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงกับการป้องกันและลดปัญหาต่าง ๆ อันเกิดจากโควิด 19
- น้ำสกัดสมุนไพรพลังศีล แพทย์วิถีธรรม
- คู่มือสุขภาพพึ่งตน แพทย์วิถีธรรมฝ่าวิกฤตโควิด 19 ฉบับย่อ หน้า 24
- เว็บไซต์ข้อมูลพืชสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
- เว็บไซต์วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
