นาแปลงเล็ก

ในช่วงระยะเวลา 2-3 ปีที่ผ่านมาภาวะความแห้งแล้งที่รุนแรงเกิดขึ้นกระจายเป็นพื้นที่วงกว้างของประเทศไทยและเกิดอย่างต่อเนื่อง ที่อาวาสสถานฮอมบุญอโศก อ.เด่นชัย จ.แพร่ ก็ได้รับผลกระทบจากภาวะแห้งแล้งนี้ ทำให้ ช่วงปีนี้ปริมาณน้ำที่เก็บกักในสระน้ำเกือบทุกสระแห้งขอด มีน้ำเพียงพอสำหรับการใช้ในครัวเรือนเท่านั้น ไม่เพียงพอสำหรับการทำกสิกรรม

ในช่วง 2 สัปดาห์ที่ผ่านมามีฝนตกลงมาในพื้นที่ ในปริมาณที่ไม่มากนักแต่เพียงพอที่จะทำให้ดินมีความชื้นบ้าง จึงได้เริ่มทำการเตรียมแปลงดินในสวนด้วยการไถและปลูกพืชบางชนิดลงไป เช่น กล้วย ส้มเขียวหวาน แค ช่วงระยะเวลาไม่ถึง 1 สัปดาห์พบว่า ต้นกล้วยตายไปบางส่วน มะละกอและแคตายทั้งหมด ต้นส้มใบเหี่ยวเฉา ในเบื้องต้นจึงแก้ปัญหาด้วยการหาฟางมาคลุมหน้าดินโดยรอบของต้นส้ม และทำการรดน้ำช่วย พบว่าหน้าดินเปียกลึกลงจากผิวดินเพียง 1 เซ็นติเมตร น้ำที่รดส่วนใหญ่ไหลหลากกระจายออกพื้นที่โดยรอบ ได้ทำการแก้ปัญหานี้ด้วยการใช้จอบมาพูนดินให้มีลักษณะเป็นคันนาโดยรอบ พบว่าสามารถแก้ไข ปัญหาภาวะแล้งนี้ได้ ความชื้นในแปลงเล็กๆ นี้สามารถรักษาความชื้นได้ 1-2 สัปดาห์ ต่อมาได้พัฒนาปรับที่ดินให้มีลักษณะเป็นแปลงนาขนาดเล็กในพื้นที่สวนให้มีขนาดของแปลงพื้นที่ราว 2.0×2.0  เมตร หรือ 2.5×2.5 เมตร ด้วยลักษณะโครงสร้างของพื้นที่มีลักษณะนาแปลงเล็กนี้ ทำให้เกิดแง่คิดในประเด็นที่น่าสนใจ ดังนี้คือ

1. การปรับพื้นที่ให้มีความลาดเอียงที่สม่ำเสมอสามารถกระทำได้โดยง่าย
2. การทำคันดินโดยรอบแปลงช่วยลดการไหลหลากของหน้าดิน
3. การใส่อินทรีย์วัตถุที่เน่าสลายทดแทนการใช้ปุ๋ยกระทำได้ง่าย หาจากพื้นที่ใกล้เคียงในจำนวนไม่มาก สามารถที่จะกระจายได้ทั่วแปลง
4. การหากิ่งไม้หรือใบไม้มาคลุมหน้าดินสามารถกระทำได้ง่ายเพียงกวาดใบไม้รอบบ้านหรือใต้ต้นไม้ 1 ต้น ก็เพียงพอสำหรับแปลงนาขนาดเล็ก 1 แปลง ทำให้ไม่เกิดความท้อในการขนใบไม้เข้าแปลง
5. รูปแบบการให้น้ำใช้วิธีไขน้ำเข้าให้ท่วมใบไม้ที่คลุมดิน ใช้เวลาเพียงเล็กน้อยน้ำกระจายทั่วถึงและเก็บความชื้นได้นานราว 1-2 สัปดาห์
6. การทำแปลงเพื่อปลูกพืชผักใช้วิธีทำวันละ 1 แปลงหรือมากกว่านั้นตามศักยภาพ ทำให้เกิดแรงใจเห็นว่าการทำกสิกรรมไม่ใช่เป็นงานที่หนัก แต่เป็นงานที่ทำด้วยความเพลิดเพลิน
7. การปลูกพืชในรอบต่อไปไม่จำเป็นต้องไถหรือขุดหน้าดิน เพียงแต่เพิ่มอินทรีย์วัตถุ ก็สามารถปลูกต่อได้
8. ในนาแปลงเล็กที่คลุมด้วยฟางหรือใบไม้ช่วยควบคุมการเกิดของหญ้าได้ ทำให้หญ้านอกแปลงกลายเป็นสิ่งที่มีคุณค่า เพราะสามารถตัด หรือถอน แล้วโยนเข้ามาใส่ในแปลงเพื่อเพิ่มอินทรีย์วัตถุได้ ทำให้ช่วยลดการขนอินทรีย์วัตถุมาจากที่อื่นที่ไกลออกไป
9. การคลุมหญ้าด้วยฟางเป็นสิ่งที่ช่วยทดแทนการใช้ยาฆ่าหญ้าในแปลงกสิกรรม (ที่นักวิชาการกำลังคิดหาสิ่งทดแทนยาเคมีกำจัดวัชพืช)
10. ผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีแรงน้อย สามารถลงมือทำได้เพราะทำในแปลงนาขนาดเล็ก
11. ผู้ไม่มีประสบการณ์ในการทำกสิกรรมก็สามารถทำได้เพราะเรียนรู้ได้ง่าย ไม่ต้องใช้อุปกรณ์หรือองค์ความรู้ที่ซับซ้อน
12. ผู้ที่มีที่ดินเป็นบ้านจัดสรรที่ดินมีลักษณะเป็นดินถม คุณภาพดินไม่ดีสามารถที่จะปรับปรุงคุณภาพของดินให้สมบูรณ์โดยเร็วได้
13. ผู้ที่มีที่ทำกินที่มีลักษณะเป็นสวนไม่มีแปลงนา สามารถสร้างนาขนาดเล็กกระจายในพื้นที่สวน ทำให้สามารถปลูกข้าวเพื่อการบริโภคได้
14. กรณีการปลูกข้าวนอกฤดูกาลปัญหาที่มักพบเสมอคือ มีนกกระจิบเป็นฝูงมากินช่วงที่ข้าวเป็นน้ำนม การแก้ปัญหาดังกล่าว สามารถนำมุ้งหรือตาข่ายมาคลุมแปลงในช่วงนั้นๆได้ ไม่ต้องลงทุนซื้อตาข่ายที่มีขนาดใหญ่มาคลุม
15. หรือกรณีที่มีแมลงต่างๆระบาดก็สามารถใช้มุ้งหรือตาข่ายมาคลุมได้โดยง่ายเช่นกัน
16. หรือกรณีที่จะปลูกพืชที่ไม่สามารถปลูกได้ในภาวะฝนตก ก็สามารถหาพลาสติกมามุงทำเป็นโรงเรือนขนาดเล็ก พร้อมติดตั้งหรือพร้อมรื้อถอนได้
17. กรณีที่จะปลูกเพื่อการค้า สามารถวางแผนการปลูก ให้สอดคล้องกับความต้องการของตลาดในท้องถิ่นได้ ช่วยแก้ปัญหาภาวะผลผลิตล้นตลาด
18. ใบไม้และกิ่งไม้รวมถึงขยะที่ย่อยสลายได้จะกลายเป็นสิ่งที่มีคุณค่าเพราะสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้จริงและง่าย การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและธรรมชาติจะเกิดขึ้น
19. พื้นที่ ที่เป็นทะเลทรายหรือพื้นที่ที่มีน้ำน้อยสามารถกระทำได้เพราะสามารถควบคุมปัจจัยต่างๆได้ง่าย
20. สามารถทำงานกสิกรรมได้ตลอดทั้งปีด้วยการปลูกพืชที่หลากหลายตามความเหมาะสมของฤดูกาลนั้นๆ ในนาแปลงเล็กๆ ไม่ต้องทิ้งช่วงตามฤดูกาลเหมือนการปลูกพืชเชิงเดี่ยว
21. ความมั่นคงทางด้านอาหารจะสามารถแก้ไขได้เพราะสามารถกระทำได้ในเกือบทุกกลุ่มบุคคล

ที่มา : อำนวย คลี่ใบ จิตอาสาแพทย์วิถีธรรม สวนป่านาบุญ 8 ฮอมบุญอโศก อ.เด่นชัย จ.แพร่

ภาพประกอบ ภาพแรกตัวอย่างการปลูกข้าวดอยแบบนาแปลงเล็กที่ฮอมบุญอโศกเมื่อปี 2552

นาผักผุ้ง และตัวอย่างการทำนาแปลงเล็ก ชุมชนภูผาฟ้าน้ำ อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่ ณ ปัจจุบัน

สามารถศีกษาเรื่องการทำนาแปลงเล็กเพิ่มเติมได้ที่นี่ https://morkeaw.net/modified-small-rice-field/